Beyin Metastazı
Beyin metastazı, beynin dışındaki doku ve organlarda gelişen bir kanserin beyin dokusuna yayılması ve orada da tümör oluşturması demektir. Bu tip tümörlere sekonder tümör de denir. Beyinde en sık rastlanan tümörler bu tip tümörlerdir. Kanser hastalarındaki ölümlerin en başta gelen nedenlerindendir.
Beyin metastazı nasıl olur?
Kanser hücreleri genellikle beyine kan yoluyla gelir. Beyne ulaştıktan sonra bu hücreler bir ya da birden fazla tümöre neden olabilirler. Vücüdun herhengi bir yerindeki tümörden kopan hücreler kan veya lenf sistemine girerler. Buradan gittikleri ilk yer akciğerlerdir, daha sonra diğer organlara da gidebilirler. Bağışıklama sistemi bu hareketli kanser hücrelerini yok etmeye çalışır ancak kanser hücrelerinin sayısı çok fazlaysa bağışıklık sistemi bunların hepsini birden yok edemez.
Akciğerlerin kan akımı direkt olarak beyine gittiği için akciğer kanseri çok hızlı bir şekilde beyne metastaz yapabilir. Bazen bu metastaz o kadar hızlı gerçekleşir ki, akciğer kanseri tanısından önce beyin metastazı tanısı konabilir.
Bazı primer organ kanserlerinin belli başlı bir takım organlara metastaz yapma eğilimleri vardır. Örneğin kalın barsak kanseri karaciğer ve akciğere metastaz yapma eğilimindedir. Meme kanseri kemik, akciğerler ve beyine metastaz yapar. Bu eğilimlerin bir takım hormonlar ya da proteinler nedeniyle olduğu düşünülmektedir.
Beyin metastazı en çok kimlerde/hangi kanserlerde olur?
Vücuttaki her tür kanser beyine metastaz yapabilse de en sık olarak akciğer, meme, böbrek ve kalın barsak kanserleriyle melanoma beyne metastaz yapar. Meme ve böbrek kanserleri genellikle beyinde tek tümöre neden olur. Akciğer ve kolon kanseri ile melanoma ise çok sayıda tümöre neden olurlar. Bütün beyin metastazlarının yaklaşık olarak %60’ı akciğer kanserinden köken alır. Bütün meme kanserlerinin de yaklaşık olarak %20-30’u beyne metastaz yapar. Metastatik beyin tümörlerinin yaklaşık olarak %15’inde primer tümörün yeri saptanamaz. Bu durumda muhtemelen ilk (primer) kanser oluştuktan ve kana metastaz hücreleri verdikten sonra vücudun bağışıklık mekanizması tarafından yok edilmiştir. Ancak metastaz hücreleri beyine ulaşıp çoğalmaya devam edebilirler.
En sık beyin metastazı yapan kanserlerin özellikleri nelerdir?
Akciğer kanserleri:
- en sık beyin metastazı yapan kanserlerdir
- akciğer kanserlerinin yaklaşık %35’i beyine metastaz yapar
- beyin metastazı, primer akciğer kanserinden önce ya da aynı zamanda ortaya çıkabilir
- beyinde birden çok metastaza sık rastlanır
Meme kanserleri:
- ikinci en sık beyin metastazı yapan kanserlerdir
- meme kanserlerinin yaklaşık %10-30’u beyine metastaz yapar
- metastazlar meme kanserin tanısı konduktan birkaç yıl sonra ortaya çıkar
- beyin metastazı genellikle daha genç ve menapoz öncesi kadınlarda ortaya çıkar
- tekli veya çoklu metastatik tümörler eşit sıklıkta görülürler
Melanomalar
- üçüncü en sık beyin metastazı yapan kanserlerdir
- melanomaların yaklaşık olarak %30-40’ı beyin veya meninkslere metastaz yapar
- metastazlar primer tümör tanısı konduktan birkaç yıl sonra ortaya çıkar
- birden çok beyin metastazına sık rastlanır
- metastatik tümörler kan damarlarınca zengin olduğu için kanama eğilimindedirler
Böbrek kanserleri
- dördüncü en sık beyin metastazı yapan kanserlerdir
- böbrek kanserlerinin yaklaşık %5-10’u beyin metastazı yapar
- metastazlar primer tümör tanısı konduktan birkaç yıl sonra ortaya çıkar
- metastazlar genellikle tek tümördür
- metastatik tümörde genellikle kan damarları da bulunur
Kalın barsak kanserleri
- beşinci en sık beyin metastazı yapan kanserlerdir
- kalın barsak kanserlerinin yaklaşık %5’i beyine metastaz yapar
- metastazlar primer tümör tanısı konduktan birkaç yıl sonra ortaya çıkar
- metastazlar genellikle tek tümördür
Beyin metastazı ne sıklıkla ve kimlerde görülür?
Kanser görülme sıklığı yaşla birlikte artar. Kanserlerin tedavisinde daha başarılı sonuçlar alındıkça ve insanlar da daha uzun yaşamaya başladıkça metastatik kanserler de daha çok görülmeye başlamıştır. Metastatik kanserler en sık 65 yaşın üstündeki kişilerde görülür. Genellikle erkeklerde kadınlara göre daha fazla görülür.
Beyin metastazlarında en sık görülen belirti/bulgular nelerdir?
Beyin tümörünün belirti ve bulguları tümörün beyin içindeki yerine bağlı olarak ortaya çıkar.
En sık görülen belirti ve bulgular baş ağrısı, kuvvetsizlik, dengesizlik ve nöbetlerdir.
Bedendeki asıl kanserde ortaya çıkanların yanı sıra beyin metastazlarında aşağıdaki belirti ve bulgular da görülebilir.
- Artmış kafa içi basıncı. Hastaların çoğunda ortaya çıkan bulgular kafa içinde büyüyen kitlenin kafa içindeki basıncı artırmasına bağlı olarak ortaya çıkar. Artmış kafa içi basıncının göstergeleri baş ağrısı, kusma ve bilinç bozukluklarıdır.
- Baş ağrısı. Beyin tümörü olan hastaların yaklaşık yarısında ortaya çıkan ilk belirti baş ağrısıdır. Hastaların büyük bir kısmında baş ağrısı olur.
- Kusma. Kusma genellikle bağ ağrısına eşlik eder. Erişkinlerden çok çocuklarda görülür. Çocuklardaki bu kusma o kadar şiddetlidir ki buna “fışkırır” tarzda kusma adı verilir.
- Bilinç bozuklukları. Beyin tümörü olan hastalar, hastalıklarının bir döneminde bilinç bozuklukları yaşarlar. Bu durum hafif bir kişilik bozukluğundan geriye dönüşümsüz koma durumlarına kadar gidebilir.
- Havale. Beyin tümörü hastalarının yaklaşık %35’inde epilepsi benzeri havaleler görülür. Bu durumda bütün vücutta kasılmalar ve bilinç kaybı olur. Bu durum 45 yaşından büyük beyin tümörü hastalarında daha sık ortaya çıkar.
- Fokal nörolojik bulgular. Baş ağrısı, bilinç bozuklukları ve havaleler beynin birçok yerindeki tümörlerde ortaya çıkabilse de bazı bulgular, tümörün beyinde tuttuğu yere göre özellik gösterir. Buna göre tümörün bulunduğu yere ait olarak bedenin karşı tarafında karıncalanma, duyu kaybı veya kuvvet azalması şeklinde bulgular ortaya çıkabilir.
Beyin metastazlarının tanısı nasıl konur?
Kapsamlı bir nörolojik incelemenin ardından yapılacak olan CT veya MRI ile beyinde yer kaplayan kitleler tanımlanabilir. CT ve MRI sırasında tümörün daha iyi görüntülenebilmesi için damardan bir ilaç verilmesi gerekebilir. Yapılacak bu tetkiklerle tümörün yeri, büyüklüğü, sayısı ve muhtemel tipi hakkında bilgi edinilebilir. Ancak kesin tanı sadece alınan bir parçanın mikroskop altında incelenmesiyle konabilir. Tümör parçası cerrahi sırasında veya biyopsi sırasında alınabilir. Biyopsi, tanı koyabilmek için tümörden bir parça alınması işlemine verilen addır. Daha sonra alınan bu parça mikroskop altında bir patolog tarafından incelenir. İlk kanser bulunmadan beyin metastazı tanısı konmuşsa, asıl kanserin yerini bulmak için gerekli testler yapılır.
Beyin metastazlarında tedavi nasıl yapılır?
Yapılacak olan tedavi tümörün tipi ve büyüklüğüne, kaç tane metastatik tümör bulunduğuna, asıl tümörün nerede olduğuna, kişinin asıl tümörün tedavisine nasıl yanıt verdiğine ve kişinin genel sağlık durumuna göre değişir. Tedavide amaçlanan belirti ve bulguların giderilmesi, kafa içi basıncının giderilmesi, nöbetlerin önlenmesi, günlük hayatın daha rahat bir şekilde sürdürülmesi ve yaşam kalitesinin artırılmasıdır.
- Destekleyici tedavi. Baş ağrısı ya da genel olarak ağrıların giderilmesi, havalelerin önlenmesi ve tümöre bağlı olarak gelişmiş olabilecek doku şişmesinin (ödemin) giderilmesi için bir takım ilaçlar kullanılabilir. Bu ilaçlar ağrı kesiciler, fenitoin ve steroidlerdir.
- Kemoterapi. Metastatik beyin tümörlerinin tedavisinde kemoterapi pek kullanılmaz. Ancak son yıllarda yapılan bazı araştırmalar bazı tümörlerin kemoterapiye hassas olduğunu göstermiştir. Bu tümörlerin arasında küçük hücreli akciğer kanseri, meme kanseri, germinal hücreli tümörler ve lenfoma sayılabilir. Beyin ve omuriliğin zarlarına metastaz yapan bir takım tümörlerde de kemoterapi denenebilir. Kemoterapi ile ilgili karar verilirken tümörlerin büyüklüğü ve sayısı, tipi, primer kanserin ne durumda olduğu, o ülkede hangi ilaçların var olduğu ve daha önce yapılan kemoterapiye alınan yanıtlar önemlidir. Bazı durumlarda ilk tümör için kullanılan ilaçlar beyin metastazlarında işe yaramaz. Bunun nedeni bilinmemektedir. Bu durumda primer kanserde kullanılan kemoterapi ilaçlarından farklı ilaçlar kullanılabilir.
- Cerrahi tedavi bazı beyin metastazlarında tercih edilen tedavi yöntemidir. Cerrahi sırasında hem tümörden kesin tanı için parça alınır, hem de tümör çıkartılır. Diğer tedavi yöntemlerine göre hem yaşam kalitesini artıracağı hem de yaşamı uzatacağı düşünülürse cerrahi tedavi yapılır.
- Radyasyon tedavisi. Bu tedavi tek veya birden çok metastatik tümörün tedavisinde kullanılır. Ayrıca yeni tanı almış küçük hücreli akciğer kanserlerinde ve akut lenfoblastik lösemide beyin metastazları gelişmeden önce metastazları engellemek amacıyla kullanılır. Bir diğer kullanım şekli de beyin tümörünün oluşturduğu belirti ve bulguların giderilmesi içindir. yaklaşımında tümör üzerine radyasyon verilerek tümör hücreleri yok edilmeye çalışılır.
Radyoterapi bütün beyne bölünmüş dozlarda verilebilir. Bir diğer seçenek gamma knife ya da doğrusal hızlandırıcı kullanılarak tümör üzerine tek seferde yüksek dozda bir radyasyon ışını gönderilebilir. Bu tekniğin avantajı ameliyat olamayan tümörlerde de kullanılabilmesidir. Beyin açılmadığı için de ameliyata göre daha az riski vardır. Ayrıca hastanede yatış süresi de daha kısadır.
Beyin metastazlarının tedaviden sonra tekrarlaması mümkün müdür?
Beyin tümörünün tedavisi tamamlandıktan sonra bir yıl boyunca her üç ayda bir MRI veya CT yapılarak hasta izlenir. Bu izleme tümörün tekrarlayıp tekrarlamadığını belirlemek için yapılır. Vücudun herhangi bir yerindeki diğer tümörler gibi metastatik beyin tümörleri de tekrarlayabilir. Tekrarlayan beyin tümörlerinin tedavisi, primer tümörün değerlendirilmesiyle başlar. Eğer primer tümör kontrol altındaysa metastatik tümörün tedavisi için tekrar cerrahi, radyocerrahi, radyasyon tedavisi ya da bazı durumlarda tam beyin ışınlaması yapılabilir. Kemoterapi veya immünoterapi de seçenekler arasıda yer alır.
