Beyinde kanser nasıl oluşur?
Beyinde kanser, herhangi bir diğer dokudaki kanser gibi oluşur. Organlar dokulardan, dokular da hücrelerden oluşur. Kanser hücrelerin içinde başlar. Normal olarak hücreler gerektiği zaman büyür ve çoğalırlar. Yaşlandıkları zaman da ölürler ve yerlerine yeni hücreler gelir. Bazen bu süreç anormal bir şekilde işlemeye başlar. Bedenin ihtiyacı yokken de yeni hücreler oluşmaya başlar ve yaşlı hücreler de ölmeleri gerektiği zaman ölmezler. Bu durum o dokuda gereğinden fazla hücre birikmesine neden olur. Buna da tümör denir.
Bütün beyin tümörleri kötü huylu mudur?
Hayır. Beyin tümörleri iyi huylu da olabilir kötü huylu da... İyi huylu beyin tümörlerinde kanser hücreleri yoktur. İyi huylu beyin tümörleri:
Kötü huylu beyin tümörleri ise:
Vücudun başka bir organında oluşmuş olan bir kanser beyin tümörüne neden olabilir mi?
Evet. Bu tür kanserlere sekonder veya metastatik beyin tümörü adı verilir. Beyinde sekonder tümörler, primer beyin tümörlerinden çok daha sık görülür. Bu tür tümörler, asıl kanserli dokunun özelliklerini taşır ve aynı adı alırlar. Örneğin, akciğer ve meme kanserleri beyin metastazı yapan kanserlerdendir.
Beynin kendisinde oluşan birden çok tümör tipi mi var?
Evet. Beynin kendi dokularından oluşan, yani primer beyin tümörleri, beyin içinde köken aldıkları dokuya göre adlandırılırlar. En sık görülen primer beyin tümörleri gliomalardır. Gliomalar, glia hücrelerinden köken alırlar. Birçok glioma türü vardır:
Glioma dışında en sık görülen beyin tümörleri şunlardır:
Beyin tümörü neden olur? Kimlerde daha çok görülür?
Beyin tümörlerinin neden olduğu kesin olarak bilinmemektedir. Neden bazı insanlarda beyin tümörü geliştiği, diğerlerinde gelişmediği henüz kesin olarak cevaplanabilmiş bir soru değildir. Ancak araştırmalar, bir takım özellikleri olan kişilerin daha yüksek risk altında olduklarını ortaya koymuştur. Aşağıdaki risk faktörleri, bir kişide beyin tümörü gelişmesi olasılığını artırmaktadırlar:
Şimdiye kadar yapılan araştırmalarda cep telefonlarının ve daha önceden geçirilmiş olan beyin travmalarının beyin tümörü oluşma riskinde bir değişikliğe neden olmadığı gösterilmiştir.
Beyin tümörleri vücutta ne gibi belirtilere neden olurlar?
Beyin tümörlerinin vücutta yarattığı belirtiler tümörün büyüklüğüne, tipine ve bulunduğu yere göre değişir. Tümör büyüyerek çevresindeki sinirlere ya da dokulara bası yapabilir. Bu da bası yaptığı yere göre değişik belirtilere neden olabilir. Tümöre bağlı olarak beynin sıvı toplaması (ödem) de benzer belirtilere neden olabilir. En sık görülen belirtiler şunlardır:
Bu belirtiler beyin tümörünün dışında birçok başka nedenden dolayı da ortaya çıkabilir. Yani bu belirtilerin bulunması kesinlikle beyin tümörü olduğu anlamına gelmez. Bu belirtilerden herhangi birinin bulunması en kısa zamanda doktora başvurmak gerektiği anlamına gelir.
Beyin tümörünün tanısı nasıl konur?
Beyin tümörünü akla getiren belirtiler varsa hekim şu işlemleri yapmak isteyebilir:
Biyopsi üç şekilde alınabilir:
Beyin tümörlerinin tedavisine nasıl karar verilir?
Beyin tümörü olan kişilerin çoğu var olan bütün tedavi seçenekleri ile ilgili ayrıntılı bilgi almak isterler. Ancak bu tanının getirdiği şok ve üzüntü, hekim ile görüşürken sorulmak istenen bir çok sorunun unutulması ile sonuçlanabilir. Bu nedenle hekimle görüşmeye gitmeden önce akla gelen soruların not alınması, bir yere yazılması ve görüşmeye götürülmesi iyi bir fikirdir. Ayrıca hastaların çoğu hekimle tedavi seçeneklerini görüşürken yanlarında arkadaş, akraba gibi bir yakınını götürmek isterler. Bu kişiler tedavi seçeneklerini düşünürken hekimin söylediklerini hatırlamada hastaya yardımcı olabilirler.
Beyin tümörünün tedavisiyle ilgilenen uzman hekimler beyin cerrahları, nöroonkologlar (beyin ve sinir sisteminin tümörlerinin tedavisi ile ilgilenen hekimlik dalı), tıbbi onkologlar (genel olarak vücuttaki tümörlerin tedavisi ile ilgilenen hekimlik dalı), radyasyon onkologlarıdır (vücuttaki tümörleri ışın vererek tedavi etmeye çalışan hekimlik dalı).
Uygulanacak tedavi, tümörün tipi, yeri, büyüklüğü ve ne kadar ilerlemiş olduğu ile yakından ilişkilidir. Bazı tümörlerde, kanser hücrelerinin omurilik sıvısının içinde bulunup bulunmaması da önem taşır.
Hastaların çoğu tedaviye başlamadan önce aşağıdaki soruları hekimleriyle tartışırlar:
Beyin tümörlerinde tedavi seçenekleri nelerdir?
Tümörün tipine, yerine, büyüklüğüne ve ne kadar ilerlemiş olduğuna bağlı olarak cerrahi, radyasyon tedavisi veya kemoterapi (kanserin ilaçla tedavisi) seçenekleri vardır. Bazı durumlarda bu tedavi seçeneklerinden bazıları veya hepsi birlikte de kullanılabilir.
Bu seçeneklere ek olarak hastalığın herhangi bir evresinde hastalar, tümörün neden olduğu ağrıyı gidermek için, tedavinin yan etkilerinin giderilmesi için veya hastalığın neden olduğu duygudurum bozukluklarıyla başedebilmek için de tedavi gereksinimi duyabilirler. Bu tip tedaviye destekleyici tedavi adı verilir.
Beyin tümörlerinde cerrahi girişim nasıl yapılır?
Beyin tümörlerinin çoğu için cerrahi girişim, tercih edilen tedavi şeklidir. Kafatasının açılarak tedavinin yapıldığı ameliyat türüne kraniotomi adı verilir. Kraniotomi genel anestezi altında yapılır. Ameliyat başlamadan önce kişinin saçları kesilir. Daha sonra cerrah kafa derisinde bir kesi yaptıktan sonra özel bir kesici alet kullanarak kafatasından bir parça kemiği çıkarır. Açılan bu yoldan tümörün hepsi ya da bir kısmı çıkartıldıktan sonra bu kemik yerin konur ve kesi dikilir. Açılan bu yolun kapatılması için bazen kemiğin kendisi yerine metal ya da başka bir maddeden yapılmış olan materyaller de kullanılabilir.
Ameliyattan önce hastaların hekimlerine sordukları sorular genellikle şunlardır:
Bazı durumlarda tümör ameliyat edilemez. Tümör beyin sapındaysa ya da ulaşılması zor bir diğer yerdeysa, etrafındaki normal beyin dokusunu zedelemeden tümörü çıkartmak mümkün olmayabilir. Bu durumdaki hastalara radyoterapi veya başka bir tedavi yöntemi önerilir.
Ameliyatın yan etkileri nelerdir?
Ameliyattan sonraki ilk birkaç gün içinde başağrısı ve genel bir rahatsızlık hissi sık rastlanan yakınmalardır. Başağrısı genellikle ağrı kesicilerle kontrol altına alınabilir. Ameliyattan sonra hastaların genel olarak halsiz ve yorgun hissetmelerine de sık rastlanır. Bu rahatsızlıkların geçme süresi hastadan hastaya değişir.
Daha nadir olan diğer yan etkilerden biri beyin ödemi gelişmesidir. Beyin dokusu içinde beyin omurilik sıvısı veya kan birikmesine beyin ödemi denir. Bu durumda hastalara steroid hormonları içeren bir takım ilaçlar verilebilir. Dışarıdan yapılan girişimlere rağmen beyin ödemi giderilemiyorsa ikinci bir ameliyatla hastanın beynine bir tüp takılması gerekebilir. Bu tüp cilt altından ilerletilerek karın içine ya da kalp içine gönderilir.
Ameliyattan sonra olabilecek bir diğer yan etki de enfeksiyondur. Bu durumda antibiyotikler kullanılır. Ameliyat sırasında normal beyin dokusu da zedelenebilir. Bu durumda düşünme, görme ya da konuşma ile ilgili sorunlar olabilir. Hastada kişilik değişiklikleri ortaya çıkabilir. Kişi havale geçirebilir. Bu sorunların çoğu zamanla azalır veya ortadan kalkabilir; ancak bazen bulgular kalıcı olabilir.
Beyin tümörlerinde radyasyon tedavisi nasıl yapılır?
Radyasyon tedavisi veya radyoterapi, tümör hücrelerini öldürmek için yüksek enerjili ışınlar kullanma prensibine dayanır. Bu ışınlar x ışını, gamma ışını veya proton olabilir. Bu ışınlar büyük bir alet aracılığıyla tümörün bulunduğu noktaya ve hemen komşu dokulara verilirler. Bazı durumlarda tüm beyine veya omuriliğe de ışın vermek gerekebilir.
Radyasyon tedavisi genellikle ameliyattan sonra yapılır. Verilen radyasyon ameliyat bölgesinde kalmış olabilecek tümör hücrelerini öldürür. Bazen de ameliyat olamayan hastalar sadece ışın tedavisi görürler. Radyasyon tedavisinin nasıl yapılacağına her hasta için ayrıca karar verilir. Bu tedavi şeması tümörün tipine ve büyüklüğüne, ayrıca hastanın yaşına bağlıdır. Her bir tedavi oturumu birkaç dakika sürer.
Radyasyon tedavisi verilirken tümörün etrafındaki sağlam beyin dokusunu korumak için hekimler çeşitli önlemler alırlar.
Bunlar şöyle sıralanabilir:
Radyasyon tedavisinden hastaların hekimlerine sordukları sorular genellikle şunlardır:
Radyasyon tedavisinin yan etkileri nelerdir?
Bazı hastalarda tedavi sonrasındaki saatler içinde bulantı olabilir. Yorgunluk hissine de sık rastlanır. Hastaların dinlenmeleri önemli olmakla birlikte normal gündelik yaşantılarına devam etmeleri önemlidir. Radyasyon tedavisinden sonra sık rastlanan bir diğer yan etki saç dökülmesidir. Saçlar tedavinin bitiminden birkaç ay sonra tekrar uzamaya başlar. Radyasyon tedavisi verilen bölgedeki ciltte de bir takım değişiklikler görülebilir. Kafa derisi ve kulaklar kırmızı, kuru ve hassas hale gelebilirler. Bu cilt sorunları için hekimler rahatlatıcı önlemler önerebilir.
Bazen radyasyon tedavisi beyin dokusunda şişkinliğe neden olabilir. Bu durumda baş ağrısı ya da basınç hissi duyulabilir. Radyasyon sağlıklı beyin dokusunda hasara da neden olabilir. Bu duruma radyasyon nekrozu denir. Nekroz baş ağrısı, havale ve hatta ölüme bile neden olabilir.
Çocuklarda radyasyon, beyinde hasara neden olarak öğrenme sorunları veya büyüme ve gelişmede yavaşlamaya neden olabilir. Ayrıca küçük yaşta radyasyon tedavisi alan çocuklarda hayatlarının ilerki yıllarında ikincil tümör görülme riski artar. Bu nedenle çocuklarda radyasyon tedavisi yerine kemoterapinin kullanılması ile ilgili araştırmalar sürmektedir.
Beyin tümörlerinde ilaçla tedavi nasıl yapılır?
Kanser hücrelerini öldürmek için ilaç kullanılması işlemine kemoterapi adı verilir. Bazen bu ilaçlar beyin tümörlerinde de kullanılırlar. Kemoterapide kullanılan ilaçlar ağızdan veya damardan verilebilirler. Her iki yolda da verilen ilaç kana karışarak bütün bedende dolaşır. Kemoterapide kullanılan ilaçlar genellikle kürler halinde verilerek vücudun kendine gelmesi için fırsat tanınır.
Kemoterapi genellikle ayaktan poliklinik hizmeti şeklinde verilir. Bazı durumlarda da doktor muayenehanesinde ya da hastanın kendi evinde de verilebilir. Çok nadir durumlarda kişinin hastaneye yatması gerekebilir. Beyin tümörleri için kemoterapi genellikle çocuklara verilir. Erişkinler de cerrahi ve radyasyon tedavisi sonrasında kemoterapi alabilirler. Tekrarlayıcı türde kanseri olan bazı kişilerde beyin cerrahisi sırasında tümör çıkartıldıktan sonra, beyin dokusunun içine kemoterapi ilaçları içeren bir takım maddeler yerleştirilebilir. Bu maddeler birkaç hafta boyunca kemoterapi ilaçlarını yavaş bir şekilde serbestleştirirler, sonuçta da kendileri kaybolurlar. Bu ilaç kanser hücrelerini öldürür.
Kemoterapi ile ilgili hastaların hekimlerine sordukları sorular genellikle şunlardır: